فرازهایى از زندگى عقیله بنى هاشم

عبد الکریم پاک‏نیا

سومین فرزند حضرت فاطمه زهرا علیها السلام در پنجم جمادى الاولى سال پنجم هجرت در مدینه منوره چشم به جهان گشود . این نوزاد که از هر جهت‏با شخصیت‏بزرگ على علیه السلام سازگار و زینت پدر بود «زینب‏» نام گرفت . مادرش پاره تن رسول الله صلى الله علیه و آله و پدرش برادر و وصى پیامبر خاتم صلى الله علیه و آله بود .

زینب ملقب به «ام کلثوم‏» که در فضاى چنین خانواده‏اى رشد مى‏یافت، از همان نخستین روزهاى کودکى، با مشکلاتى مواجه شد که تحمل آن‏ها براى غیر او کارى بس دشوار مى‏نمود . او در خردسالى با داغ رحلت جدش پیامبر صلى الله علیه و آله مواجه شده و از آغوش پر مهر و محبت‏حبیب خدا جدا گردید، بعد از چند ماه در شهادت جانسوز مادرش زهرا علیها السلام به سوگ نشست و بعد از شرکت در مراسم دفن مخفیانه مادر جوانش به دامان پر مهر و عطوفت على علیه السلام پناهنده شد . زینب همچنان ناظر سکوت مظلومانه پدر بود و گریه‏هاى نیمه شبش را در کنار چاه‏هاى غربت نظاره مى‏کرد تا اینکه دست‏شقى‏ترین فرد عالم، محراب کوفه را با خون امیر مؤمنان علیه السلام گلگون نمود و زینب به همراه برادرانش در کنار بستر پدر، فرق شکافته او را دید و اشک فراق ریخت و شهادت پدر را شاهد بود . مدت زمان زیادى نمى‏گذرد که زینب در مدینه مسموم شدن برادرش امام حسن علیه السلام را تجربه کرده و در بقیع با او وداع کرد .

و بالاخره در سال 60 هجرى زینب که در کوران مصیبت‏ها آبدیده شده بود، به همراه امام حسین علیه السلام قدم در سفر کربلا مى‏گذارد و در فاجعه غمبار کربلا، به خون غلطیدن ده‏ها تن از بهترین عزیزان خود را به نظاره مى‏نشیند .

زینب کبرى علیها السلام بعد از عاشوراى خونین با صبر و استقامتى بى نظیر، پیام جاودانه حضرت ابا عبدالله علیه السلام را به جهانیان مى‏رساند .

حضرت زینب علیها السلام بعد از واقعه کربلا و مشاهده آن همه مصائب و تحمل اسارت دوباره به مدینه مراجعت نمود و بنا به نقلى، بعد از حادثه قحطى در مدینه به همراه همسر سخاوتمند خویش، عبد الله بن جعفر طیار به منطقه شام کوچ کرد و در نیمه رجب سال 62 قمرى در همانجا وفات یافت و در «قریه رادیه دمشق‏» که امروزه به «زینبیه‏» معروف است‏به خاک سپرده شد (1) .

عقیله بنى هاشم، عقیله طالبیین، موثقه، عارفه، عالمه، محدثه، فاظله، کامله، و عابده آل على، که از جمله القاب زیباى زینب کبرى علیها السلام مى‏باشد، نشانگر شمه‏اى از کمالات اوست .

وارث زیبایى‏ها

حضرت زینب کبرى علیها السلام دوران کودکى را در آغوش پر مهر رسالت و امامت‏سپرى کرده و در دامن عصمت و طهارت بالیده و به صفات والاى انسانى و فضایل و کمالات معنوى و ملکوتى آراسته گردید . از این رو، آن حضرت داراى صفات برجسته ایست که وى را از سایر بانوان عالم ممتاز مى‏سازد .

صبر و شکیبایى، زهد و تقوى، فصاحت و بلاغت، دانش و بینش، حلم و حزم، تدبیر و سیاست، سیادت وبزرگوارى، جلالت‏شخصیت و عظمت روحى، پایدارى و ثبات قدم در راه هدف، قوت قلب و اراده‏اى فولادین، راستى و امانتدارى، دفاع خالصانه از حق و حقیقت، حمایت از یتیمان وضعیفان، شرافت و فضیلت‏خانوادگى، عبادت و انقطاع از خلق، مهر و عطوفت در حد اعلاى خود، تعلیم و تربیت انسان‏ها، پرورش فرزندان پاک و صالح، همسر دارى و خانه دارى، عزت نفس، وفادارى در عهد و پیمان، از جمله ارزنده‏ترین صفات این شیر زن عاشورایى است که از خاندان وحى و نبوت و پنج تن آل عبا به ارث برده است . بررسى اجمالى تاریخ زندگى این بانوى با عظمت این حقیقت را نمایان مى‏سازد .

در مورد شخصیت‏برجسته عقیله بنى هاشم و فضایل و مناقب آن بانوى بزرگوار کتاب‏ها و مقالات فراوانى به رشته تحریر در آمده است، اما در بسیارى از آن‏ها به نقش زینب کبرى علیها السلام در حماسه عاشورا پرداخته و از برکات وجودى آن حضرت از ولادت تا قبل از عاشورا کمتر سخن به میان آمده است . البته این امر شاید بدین علت‏باشد که زینب کبرى علیها السلام به عنوان بارزترین جلوه عفت و عصمت، در ایام نوجوانى و جوانى در پس پرده بوده و کمتر کسى مى‏توانست از زندگى آن حضرت گزارش دهد . این نوشتار سعى دارد نگاهى هر چند گذرا به فرازهایى از زندگانى آن میوه نبوت و شاخسار امامت تا قبل از عاشورا داشته و آموزه‏هاى تربیتى را از زندگى آن حضرت به مشتاقان و ارادتمندان ارائه نماید . زیرا از این راه مى‏توان نسل جوان رابا بهترین الگوها واسوه‏هاى تربیتى آشنا کرد و پیوند قلبى و عاطفى آنان را با خاندان عصمت و طهارت مستحکمتر نمود .

کودک بلند نظر

بطور کلى از دوران کودکى هر فرد تا حدودى مى‏توان استعداد و لیاقت ذاتى او را شناخت . همچنانکه شاعر عرب مى‏گوید:

فى المهد ینطق عن سعادة جده

اثر النجابة فیه خیر مسدد «در گهواره از موقعیت والاى خود در آینده خبر مى‏دهد . وجود نشانه‏هاى نجابت [و بزرگى] در آن طفل، بهترین دلیل منطقى [بر آینده درخشان او] مى‏باشد .»

دختر والامقام على علیه السلام نیز از همان دوران کودکى شخصیت معنوى، عرفانى خود را در گفتار و رفتار خویش نشان مى‏داد . داستان زیر نشانگر این حقیقت است:

روزى حضرت على علیه السلام زینب کبرى علیها السلام را که دختر خردسالى بود در آغوش خود نشانده و نوازش کرد . آن حضرت به وى فرمود: دخترم! بگو «یکى‏» . زینب علیها السلام گفت: «یکى‏» . سپس پدر گفت: دخترم! بگو: «دو تا» . زینب سخنى نگفت . على علیه السلام فرمود: چرا سخن نمى‏گویى؟ زینب علیها السلام گفت: بابا! زبانى که به گفتن «یک‏» آغاز سخن کرد، چگونه «دو تا» بگوید؟ ! على علیه السلام دخترک با معرفت‏خود را به سینه چسبانیده و او را غرق بوسه ساخت (2) .

و بدین ترتیب دختر خردسال به حاضرین فهماند کسى که لب به توحید گشوده و به یگانگى پروردگار شهادت داده است، دیگر نباید براى او شریکى قائل شود . همچنین از این روایت معلوم مى‏شود که على علیه السلام، آن مربى کامل بشریت، در تربیت فرزندان خویش از روش‏هاى کار آمد تربیتى بهره مى‏گرفت . او در فرصت‏هاى مناسب و با شیوه‏هاى متنوع به پیروان خویش مى‏آموخت که مهمترین نیاز کودک، رفع نیاز عاطفى است . محبت، نوازش و احترام به شخصیت کودک، نگرانى‏ها، افسردگى‏ها و مشکلات روحى و روانى وى را از میان برده و آنان را به زندگى آینده امیدوار مى‏سازد . امیر مؤمنان علیه السلام با فرزندان خود ارتباط عاطفى وکلامى برقرار کرده، حرف دل آنان را شنیده و براى سخنانشان ارزش قائل مى‏شد و به این وسیله روحیه اعتماد به نفس و عزت را در وجود آنان پرورش مى‏داد .

روایتى دیگر در این زمینه نقل شده است که هم نشانگر شیوه تربیتى على علیه السلام در پرورش کودک و هم شاهدى بر کمالات والاى حضرت زینب علیها السلام مى‏باشد .

میرزا محمد تقى سپهر در «الطراز المذهب‏» مى‏نویسد: در دوران کودکى حضرت زینب علیها السلام، پدر بزرگوارش در کنار او بود و ضمن نوازش و بذل گرمترین عواطف خود، با وى سخن مى‏گفت . زینب علیها السلام، دختر خردسال على علیه السلام از وى پرسید: پدر جان! آیا مرا دوست دارى؟ فرمود: آرى دخترم . زینب علیها السلام طبق آموخته‏هاى خویش از مکتب علوى علیه السلام گفت: اى پدر! دو دوستى در یک دل جمع نمى‏شود، مگر اینکه دوستى دیگران نیز در جهت دوستى خدا و براى خدا باشد .

راز یک رؤیا

هنوز پنج‏سال از تولد زینب علیها السلام نگذشته بود که هنگامه رحلت پدر بزرگ گرامى اش رسول الله صلى الله علیه و آله فرا رسید .

در یکى از آن روزهاى غمبار و حادثه ساز بود که زینب علیها السلام صبح زود براى تعبیر رؤیایى که شب قبل با دیدن آن پریشان شده و روحش ر آزار مى‏داد به کنار بستر جدش رسول اکرم صلى الله علیه و آله شتافته و عرضه داشت: اى جد بزرگوار! خواب دیدم که در اثر وزش تند بادى، هوا تاریک شد و من از وحشت آن در پشت درخت‏بزرگى پناه گرفتم، که ناگهان آن درخت عظیم در اثر فشار باد از جاى کنده شد . خود را به درخت دیگر رساندم که شاخه همان درخت‏بود، اما تند باد سخت آن را نیز از جاى برکنده و با خود برد . پس از آن به شاخه‏اى دیگر از آن درخت پناه بردم، آن هم شکست . آنگاه خود را به دو شاخه باقیمانده رساندم، اما آن‏ها نیز یکى بعد از دیگرى در مقابل وزش توفان از من جدا شدند و من از شدت اضطراب از خواب بیدار شدم .

با شنیدن سخنان دختر 5 ساله، اشک در چشمان پیامبر حلقه زد و فرمود: دخترم! اما آن درخت‏بزرگ من هستم که از میان شما مى‏روم و شاخه اول آن مادرت فاطمه علیها السلام است . شاخه دوم پدرت على علیه السلام و دوتاى دیگر برادرانت‏حسن و حسین علیهما السلام هستند که با رفتن آن‏ها جهان تیره و تار مى‏گردد (3) .

در مکتب فاطمه علیها السلام

حضرت زینب علیها السلام بعد از جدایى از بزرگترین حامى خاندان رسالت، در کنار مادر خود که بدنبال ارتحال جانسوز پدر و مصیبت‏هاى بعد از آن در بستر بیمارى افتاده بود، قرار گرفت .

وى علاوه بر پرستارى از مادر، شاهد ناجوانمردانه‏ترین حوادث تاریخ نیز بود . او یکى از کسانى است که مادرش را در ایراد خطبه دفاعیه در مسجد مدینه همراهى کرده است و از آن درس‏ها آموخته، تجربه‏ها اندوخته و در سینه سوخته‏اش همچون امانتى گرانبها و میراثى جاویدان براى نسل‏هاى آینده به یادگار گذاشته است . عده‏اى از تاریخ نگاران و محدثین نامدار، سند خطبه فدک را از این بانوى بزرگوار نقل کرده‏اند .

ابوالفرج اصفهانى در مقاتل الطالبین و در ذیل شرح حال عون بن عبد الله مى‏گوید: مادر عون، زینب عقیله، دختر على بن ابى طالب علیه السلام است، زینب همان بانویى است که ابن عباس خطبه فدک فاطمه علیها السلام را از او روایت کرده است . ابن عباس در آغاز نقل خطبه مى‏گوید: این خطبه را عقیله ما، زینب دختر على علیه السلام براى ما روایت کرد . همچنین شیخ صدوق در «علل الشرایع‏» و «من لا یحضره الفقیه‏» ، شیخ حر عاملى در وسایل الشیعة، طبرسى در احتجاج و علامه مجلسى در بحار الانوار، در ردیف عالمانى هستند که خطبه فدک را از حضرت زینب علیها السلام نقل کرده‏اند .

بنابر این حضرت زینب در حدود 6 سالگى، شایستگى حفظ خطبه استدلالى، عمیق و جامع مادرش فاطمه زهرا علیها السلام را داشته است و این نشانه بارزى از رشد فکرى و بلوغ اندیشه و تعقل دخترى است که در دامان عصمت و طهارت پرورش یافته است . زینب کبرى علیها السلام در آن سنین نه تنها به محتواى خطبه توجه کرد، بلکه تمام حرکات و سکنات مادر را در آن لحظات بحرانى براى الگو سازى نسل آینده به سینه تاریخ سپرد . در متن روایت آمده است: عن زید بن على علیه السلام عن عمته زینب اخت الحسین علیه السلام قالت: لما بلغ فاطمة علیها السلام اجماع ابى بکر على منعها فدک، لاثت‏خمارها وخرجت فى حشرة نسائها ولمة من قومها وتجر اذراعها، ما تخرم من مشیة رسول الله صلى الله علیه و آله شیئا حتى وقفت على ابى بکر . . . (4) ; زید بن على از عمه‏اش زینب، خواهر امام حسین علیه السلام نقل مى‏کند که فرمود: هنگامى که به مادرم فاطمه علیها السلام خبر رسید که ابوبکر قصد دارد او را [از ارث پدرى محروم نماید] و از فدک منع کند، آن حضرت مقنعه‏اش را بر سر پیچید و در میان بانوان و گروهى از قومش خارج شد، در حالى که دست‏هایش را مى‏کشید، چیزى از راه رفتن رسول خدا صلى الله علیه و آله کم نگذاشت تا در مقابل ابى‏بکر ایستاد . . . .»

پاسدار عفت

حضرت زینب علیها السلام در پاسدارى از عفت و عصمت، سر آمد دختران روزگار بود . وى با الهام از پیام آسمانى قرآن و طبق آموزه‏هاى پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام حجاب و عفت را مانند گوهرى ارزشمند براى یک زن مسلمان مى‏دانست و بر این باور بود که زن هنگامى به خداى خود نزدیکتر است که خود را از معرض دید مردان بیگانه - به غیر موارد ضرورى - حفظ نماید . او از مادرش آموخته بود که: «لیس شى‏ء خیرا للمراة من ان لا یراها الرجل ولا تراه (5) ; چیزى براى زن نیکوتر از این نیست که: مرد [نامحرم] او را نبیند و او هم مرد [نامحرم] را نبیند .»

براى همین دختر جوان زهرا علیها السلام خود را کاملا از دید نامحرمان پوشیده نگاه مى‏داشت .

یحیاى مازنى یکى از اهالى مدینه مى‏گوید: من در شهر مدینه و در همسایگى امیر مؤمنان على علیه السلام بودم و منزل من پهلوى منزلى بود که زینب دختر على علیه السلام در آنجا زندگى مى‏کرد . به خدا سوگند! هیچگاه کسى قد و قامت او را ندید و صداى او را هم نشنید . او هر گاه مى‏خواست‏به زیارت جد بزرگوارش پیامبر خدا صلى الله علیه و آله برود، در دل شب و به همراه پدرش امیر مؤمنان علیه السلام و برادرانش حسن و حسین علیهما السلام مى‏رفت . على علیه السلام در مورد تشرف این گونه زینب علیها السلام به امام حسن علیه السلام مى‏فرمود: «اخشى ان ینظر احد الى شخص اختک زینب (6) ; بیم دارم که کسى به خواهرت زینب نگاه کند .»

وصلت فرخنده

حضرت زینب علیها السلام به سن ازدواج رسیده بود . از بین خواستگاران متعددى که به منزل على علیه السلام مى‏آمدند، تقاضاى عبدالله بن جعفر بن ابى طالب - برادر زاده على علیه السلام که از طرف خود کسى را براى خواستگارى حضرت زینب فرستاده بود، - مورد پذیرش قرار گرفت . در این وصلت فرخنده مهریه حضرت زینب مطابق با مهریه مادرش فاطمه علیها السلام یعنى 480 درهم معین گردید (7) .

قبل از ازدواج، حضرت زینب به عبدالله بن جعفر گفت: اى عبدالله! من با تو به شرطى ازدواج مى‏کنم که اجازه دهى هر روز یکبار برادرم حسین علیه السلام را ببینم و اگر او زمانى به سفر رفت، به همراه او بروم و مانع مسافرت من نباشى .

عبدالله، یادگار شجاع، بزرگوار و پارساى جعفر طیار این شرط را پذیرفت و تا آخر زندگى به آن وفادار ماند .

عبدالله جعفر آن چنان کریم و فقیر نواز بودکه وى را «قطب سخا» مى‏گفتند، او هیچگاه مستمندى را محروم نکرد وهیچ کار نیک را به خاطر پاداش دنیوى انجام نداد (8) .

هنگامى که عبدالله فهمید که سفر امام حسین علیه السلام به کربلا قطعى است، دو پسر خود عون و محمد را براى کمک به مادرشان به همراه قافله امام حسین علیه السلام روانه کرد و به حضرت زینب علیها السلام سفارش کرد که اگر جنگى پیش آمد، فرزندانش از امام حسین علیه السلام حمایت کنند .

ارتباط قلبى و انس و علاقه زینب علیها السلام به برادر خود آنچنان بود که هنگامى که عبدالله بن عباس به امام حسین علیه السلام گفت: شما که به این سفر خطرناک مى‏روید چرا زن ها را با خود مى‏برید؟ ! حضرت زینب با شنیدن این سخن سر از محمل خود برآورده و فرمود: اى پسر عباس! آیا مى‏خواهى بین من و برادرم جدایى بیندازى؟ ! هرگز من از او جدا نخواهم شد (9) . امام حسین علیه السلام نیز به حضرت زینب علیها السلام علاقه فوق العاده‏اى داشت و در روایت آمده است: هنگامى که زینب به دیدار امام حسین علیه السلام مى‏آمد، آن حضرت به احترام زینب علیها السلام تمام قد بلند مى‏شد و او را در جاى خود مى‏نشاند (10) .

در سنگر ارشاد

روزهایى که زمینه‏هاى نبرد جمل در حال شکل‏گیرى بود، عایشه از بصره نامه‏اى به حفصه نوشت و از پیروزى‏هاى اولیه بر علیه کارگزاران و لشکر على علیه السلام خبر داد . حفصه نیز نتوانست‏خوشحالى درونى خود را مخفى کند . او با گرد آورى زنان و دختران هم عقیده خود، مجلس جشن و شادى به راه انداخته و آن‏ها با خواندن سرودها و ترانه‏هایى که مضمون آن در فحش و ناسزا به على علیه السلام بود، کف و دف مى‏زدند .

ام سلمه همسر باوفاى پیامبر صلى الله علیه و آله از شنیدن خبر برپایى چنین مجلس عیشى شدیدا ناراحت‏شده و خواست‏شخصا براى جلوگیرى از آن اقدام نماید .

اما زینب علیها السلام فرمود: مادر جان! من از جانب شما مى‏روم و آنان را از ادامه جلسه و سب امیرمؤمنان علیه السلام باز مى‏دارم . آنگاه زینب کبرى علیها السلام به همراه عده‏اى از زنان و دختران بنى هاشم به جمع آنان رفتند . زن‏ها که بر گرد حفصه حلقه زده بودند با دیدن حضرت زینب و بانوان اهل بیت علیهم السلام ساکت‏شدند . سپس آن حضرت خطاب به حفصه فرمود: «ان تظاهرت انت واختک على امیر المؤمنین علیه السلام فقد تظاهرتما على اخیه رسول الله صلى الله علیه و آله من قبل فانزل الله عزوجل فیکما ما انزل (11) ; اگر تو و خواهرت (منظور خواهر عقیدتى او است که عایشه مى‏باشد) امروز بر علیه امیر مؤمنان هم دست‏شده [و توطئه مى‏کنید]، دیروز هم بر برادرش رسول الله صلى الله علیه و آله هم پیمان شده [و نقشه مى‏کشیدید و دل او را مى‏آزردید] تا اینکه خداوند متعال در سرزنش شما آیه فرستاد (12) .»

زینب علیها السلام، معلم قرآن

یک سال پس از استقرار امیر مؤمنان علیه السلام در کوفه، زنان و دختران مشتاق دانش، به آن حضرت پیام فرستادند و گفتند: ما شنیده‏ایم که دختر شما حضرت زینب علیها السلام همانند مادرش فاطمه زهرا علیها السلام منبع سرشار دانش و داراى علوم و کمالات است . اگر اجازه دهید در صبح یکى از روزهاى عید به محضرش حاضر شده و از آن سرچشمه دانش بهره‏مند شویم .

على علیه السلام اجازه داد تا دختر عالمه‏اش زینب کبرى علیها السلام، بانوان مسلمان کوفه را آموزش دهد و مشکلات علمى و دینى آنان را حل کند . زینب علیها السلام نیز آمادگى خود را اعلام نمود و بعد از دیدارهاى مقدماتى، جلسه تفسیر قرآن براى آنان تشکیل داده و پرسش‏ها و شبهات آنان را جواب مى‏داد (13) .

روزى در یکى از جلساتى که حضرت زینب علیها السلام براى زنان کوفى تفسیر مى‏گفت، امیر مؤمنان علیه السلام وارد جلسه شد تا کلاس درس دخترش را از نزدیک ببیند . آن روز حضرت زینب علیها السلام در مورد تفسیر «کهیعص‏» سخن مى‏گفت . على علیه السلام ضمن اشاره به تفسیر دیگرى از این آیه فرمود: دخترم! این حروف رمزى است در مصیبت هایى که بر شما عترت پیامبر صلى الله علیه و آله وارد خواهد شد . سپس آن حضرت تمام مصائب کربلا را براى دخترش و حاضرین شرح داد . زینب علیها السلام با شنیدن آن متاثر شده و صداى ناله‏اش بلند گردید و فضاى جلسه قرآن عوض شد (14) .

فرهنگبان شیعه

نام زینب کبرى علیها السلام به عنوان یکى از محدثان برجسته شیعه، صفحات کتاب‏هاى رجال را مزین کرده است . روایت‏هاى آن حضرت در منابع معتبر شیعه از جمله در کتاب‏هاى «من لا یحضره الفقیه‏» ، «وسائل الشیعه‏» ، «دلائل الامامة‏» ، «بحار الانوار» ، «کفایة الاثر» ، «مناقب امیر المؤمنین علیه السلام‏» و . . . موجود است .

امین امامت

زینب علیها السلام بعد از مادرش فاطمه علیها السلام امینه اهل بیت علیهم السلام بود و هدایاى ارزشمند آسمانى را نگهدارى مى‏کرد . هنگامى که على علیه السلام به شهادت رسید و امام حسن مجتبى علیه السلام پیکر پاک پدرش راتجهیز مى‏نمود، به زینب کبرى علیها السلام فرمود: خواهرم حنوط جدم رسول الله صلى الله علیه و آله را حاضر کن، زینب در اسرع وقت آن را آورد و تحویل امام مجتبى علیه السلام داد . وقتى آن حضرت ظرف حنوط را باز کرد از بوى خوش آن نه تنها منزل، بلکه فضاى کوفه عطر آگین گردید (15) .

شاهد محراب خونین

واپسین لحظات عمر مبارک امیر مؤمنان على علیه السلام بود، آن حضرت بر اثر ضربت ابن ملجم، با فرقى شکافته و چهره‏اى خونین بر بستر افتاده بود . زینب کبرى علیها السلام به کنار پدر آمد و عرضه داشت: بابا جان! روزى ام ایمن ضمن نقل حدیثى به من چنین و چنان گفت، اگر آن حدیث صحیح است، دوست دارم دوباره از زبان شما بشنوم .

على علیه السلام فرمود: دخترم! حدیث ام ایمن صحیح است، گویا تو و دختران اهل بیت را مى‏نگرم که به صورت اسیر و در نهایت پریشانى وارد این شهر (کوفه) مى‏کنند، به گونه‏اى که بیم دارید مردم به سرعت‏شما را بربایند . دخترم! آن روز صبر کنید، صبر کنید . سوگند به خداوندى که دانه را مى‏شکافد وانسان را خلق مى‏کند، در آن روز در سراسر روى زمین غیر از شما و دوستان و شیعیان شما، دوستى دیگر براى خدا نخواهد بود . هنگامى که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله این خبر را به ما داد، فرمود: شیطان در آن روز از خوشحالى پرواز مى‏کند و در روى زمین جولان مى‏دهد و به شیاطین و عوامل خود مى‏گوید: اى گروه شیاطین! ما خواسته خود را از فرزندان آدم دریافت نمودیم و هلاکت آنان را به نهایت رسانیدیم، ما وارث آتش شده‏ایم [که فرزندان آدم را دچار آن کنیم] مگر آن افرادى که به این گروه یعنى آل محمد صلى الله علیه و آله متوسل شوند . شما تلاش کنید تا مردم به آل محمد صلى الله علیه و آله مشکوک شوند . مردم را بر دشمنى آنان تحریک و تشویق نمایید (16) .

پى‏نوشت‏ها:

1) گفتنى است که در مورد محل دفن حضرت زینب علیها السلام اختلاف شدیدى میان سیره نویسان و تاریخ نگاران وجود دارد، آنچه که در متن آمده، طبق نظر شیخ بهایى، محدث نورى، علامه بحر العلوم، محدث قمى، و از مورخان اهل سنت ابن بطوطه، ابن حورانى و صیادى شافعى و . . . است . ولى برخى محل دفن آن حضرت را در مصر و بعضى دیگر در بقیع مى‏دانند .

اما بهتر است از زبان حضرتش بگوییم:

بعد از وفات تربت ما در زمین مجوى

در سینه‏هاى مردم عارف مزار ماست

(حضرت زینب کبرى، ص‏167; زینب قهرمان، ص‏395; تاریخ اماکن زیارتى و سیاحتى سوریه، ص‏65) .